Satyakam (1969) - Dharmendra jako idealista kroczący ścieżką prawdy

Kolejny raz dopiero smutne okoliczności zmotywowały mnie do nadrobienia czegoś. Dlaczego nie przerzuciłam tu notki o Satyakam wcześniej? Hmm, uważałam go za zbyt mało znany i niełatwy film?. Niemniej teraz to idealny ostatni hołd dla Dharmendry. Szkoda tylko, że w przypadku Anupamy nie mam nawet takiego zaplecza....

 

 

 

Dla mnie Bóg jest Prawdą i Miłością 

Bóg jest Sumieniem
Bóg jest Brakiem lęku

Mahatma Gandhi

Rozpoczynający się takim oto mottem film Hrishikesha Mukherjee opowiada o wierności prawdzie, o życiu bez kompromisów niezależnie od ponoszonej ceny.

  

Jest rok 1946. Satyapriya (Dharmendra) i jego przyjaciel Naren (Sanjeev Kumar) kończą właśnie studia inżynierskie i wkraczają w dorosłe życie. Naren ma bardziej praktyczne podejście do życia, natomiast pochodzący z rodziny z tradycjami Satyapriya jest niezdolnym do kompromisów idealistą, który za wszelką cenę stara się kroczyć ścieżką prawdy. Czy z tak radykalnym nastawieniem Satyapriya poradzi sobie w nieidealnym przecież świecie? Jak wpłynie na jego losy spotkanie z będącą nieślubnym dzieckiem (a więc 'nietykalną' ) Ranjaną (Sharmila Tagore)?

Starając się żyć godnie (jak na istotę stworzoną przez Boga na swoje podobieństwo przystało) Satyapriya nie uznaje żadnych półśrodków, żadnych ustępstw, żadnego fałszu.... I pewnie większość z nas stara się tak żyć, ale zdarzają nam się czasem pewne drobne 'odstępstwa' jak choćby wykorzystywanie części czasu pracy i na sprawy prywatne, także z wykorzystaniem biurowego sprzętu do pozasłużbowych celów (choćby przeglądanie internetu) czy skłamanie dla czyjegoś dobra itp. Taki jest właśnie Naren, najlepszy przyjaciel Satyapriyi, który jest jak najbardziej porządnym człowiekiem, jednak zdolnym do pewnych wymaganych okolicznościami elastycznych zachowań. Jak bowiem odpowiada w filmie Ranjana na porównanie Satyapriyi do złota, "nie da się zrobić złotej biżuterii z samego złota, aby uzyskać piękny efekt trzeba zawsze dodać jakiś element 'nieczystości', innego kruszca".. Ale dla Satyapriyi takie rzeczy są nie do przyjęcia. Dla niego jest tylko 'białe albo czarne', nie ma szarości... Tylko raz miał moment słabości, gdy myśląc o normach społecznych nie zachował się zgodnie ze swoimi zasadami... i to skończyło się źle dla kogoś, kto prosił go o pomoc. Zaraz potem zrobił więc 'tak jak należy' (co doprowadziło go zresztą do poważnego konfliktu z jego własnym ortodoksyjnym ojcem) i odniosłam wrażenie, że jakby w konsekwencji jeszcze bardziej zaostrzył potem swoje wymagania wobec siebie i innych. Ciężko się żyje takiemu człowiekowi ale i ciężko się żyje z takim człowiekiem (łatwiej go chyba tylko podziwiać z daleka)....I oba te aspekty pięknie pokazuje ten film. Okazuje się też, że ideały głównego bohatera, choć często wydają się nieżyciowe, 'głupie' i nierealne w końcu w pewnym sensie zwyciężają, choć nie w oczywisty sposób. Symbolika pewnych scen jest porażająca a podejrzewam, że i tak moja skromna wiedza w zakresie tej kultury nie pozwoliła mi odpowiednio wszystkiego odebrać...

  

A ponieważ akcja filmu rozpoczyna się w 1946 roku, czyli tuż przed odzyskaniem niepodległości przez Indie, to poprzez losy bohaterów mamy okazję i zobaczyć trudne początki młodej, rodzącej się dopiero demokracji z wszelkimi jej słabościami i bolączkami (ten aspekt bardzo mi przypominał i nasze polskie realia po 1989 roku).

Pisze się, że to najlepsza w karierze rola Dharmendry. Trudno mi porównywać tak różne jego role, ale na pewno jest to jedna z najlepszych. Jego delikatna, oparta na półtonach, a jednak wyrazista kreacja, bardzo daleka od tak rozpowszechnionego wizerunku 'uroczego szaławiły', sprawia, że uwierzyłam w tę postać, a bardzo łatwo mogła stać się ona 'papierowa'. Nigdy też wcześniej nie darzyłam granego przez niego bohatera taką ambiwalencją uczuć: od zachwytu i podziwu do zdenerwowania jego zachowaniem i chęcią przyłożenia mu i tak na zmianę.
Świetnie spisali się także Sanjeev Kumar w roli Narena i Sharmilla Tagore, która zdecydowanie jest najlepszą partnerką Dharama z tego okresu jego kariery - z jednej strony delikatna i bezbronna, ale ma w sobie i godność i stanowczość...

To nie jest łatwy film. Przez pierwszą godzinę miałam ochotę go wyłączyć zdenerwowana tym bezwzględnym 'moralizmem' bohatera. Potem ta opowieść mnie bardzo wciągnęła, ale i tak po seansie zostało mi spore zamieszanie w głowie i więcej chyba pytań niż odpowiedzi. Dodając jeszcze brak specjalnie chwytliwej muzyki trudno się dziwić, że film był jedną z największych finansowych klap lat 60.  Jak zresztą  wiele innych świetnych filmów (zwłaszcza powiedziałabym tych o bengalskiej proweniencji).  Satyakam przynajmniej od początku został doceniony przez krytyków (zdobywając m.in. Nationala dla najlepszego filmu hindi). Był to także film, z którego najbardziej dumny był zarówno Dharam, jak i  Hrishi-da.